ਅਣੂ ਦੇ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ

    ਕਰੀਬ ਚਾਰ ਕੁ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਾਮੀ ਜਹਾਜ ਹੀ ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਤੈਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਯਾਤਰੂ ਖ਼ਾਸ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ। ਉਹ ਜਹਾਜ ਸਧਾਰਨ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਉਣ 'ਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਲੈਂਦੇ। ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਰਵਟ ਨਾਲ ਕੁਝ ਯਾਤਰੂ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਕੁੱਦ ਪਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀ ਮਿੱਥ ਲਈ ਪਰ ਰਾਹ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਤੂਫਾਨਾਂ, ਚਟਾਨਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮਾਂ ਨਾਲ ਸਿਝਣ ਲਈ ਠੋਸ ਨੀਤੀ ਤੇ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ।

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੈਲੇ

ਕਾਹਲੀ ਵਿਚ ਲਏ ਗਏ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬੇੜੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿਛਾਂਹ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਹ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਗਏ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਠਿਲਦੀਆਂ ਬੇੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਆਇਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਬੇੜੀ ਵੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਠੇਲ ਦੇਈਏ। ਰੀਸੋ ਰੀਸ, ਬਗ਼ੈਰ ਕਿਸੇ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਤੇ ਤਜਰਬੇ ਦੇ, ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਦੀ ਖਿੱਚ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਵੀ 'ਅਣੂਰੂਪ'  (ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 'ਅਣੂ' ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਰਜਿਸਟਰ ਹੋਇਆ) ਨਾਂ ਦੀ ਬੇੜੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਠੇਲ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਬੇੜੀ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰ 'ਚ ਆਉਣ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਕਾਹਲ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਗੁਰਪਾਲ ਲਿੱਟ ਨੂੰ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਬਾਹੋਂ ਫੜਕੇ ਬੇੜੀ ਵਿਚ ਖਿੱਚ ਲਿਆ। ਉਹ ਆਪ ਤਾਂ ਪੇਤਲੇ ਪਾਣੀ 'ਚ ਛਾਲ ਮਾਰਕੇ ਕੰਢੇ ਆ ਲੱਗਿਆ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਔਝੜ ਰਾਹ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।

ਅਣੂ ਦੀ 40ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੇ ਛਪੇ ਦੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਕਾ ਦੇ ਸਰਵਰਕ

        ਪਹਿਲਾ ਅੰਕ ਕੱਢਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਮੈਟਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਬੰਗਲਾ ਤੇ ਕੁਝ ਹਿੰਦੀ ਦੀਆਂ ਲਘੂ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾਵਾਂ 'ਚੋਂ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀਆਂ। ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਮਿਲੀਆਂ ਤੇ ਪਲੇਠਾ ਅੰਕ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਫਿਰ ਸਮੱਸਿਆ ਆਈ ਕਿ ਪਰਚੇ ਭੇਜੇ ਕਿਸ ਨੂੰ ਜਾਣ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਨਾ ਤਾਂ ਪਾਠਕਾਂ, ਨਾ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਤੇ ਨਾ ਵਿਕਰੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਪਤੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਮਸਿਆ ਵੀ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਨੇ ਹੱਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਉਹ 'ਸੱਜਰੀ ਪੈੜ' ਨਾਮੀਂ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰ ਕੱਢਦੇ ਸਨ। ਸੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਲੇਖਕਾਂ, ਪਾਠਕਾਂ ਤੇ ਬੁੱਕ ਸਟਾਲਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਪਤੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ਜਿਊਂ ਹੀ ਇਹ ਅੰਕ ਪੰਜਾਬ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ ਹੋ ਗਈ। ਵੱਖਰਾ ਆਕਾਰ, ਨਵੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਹਾਣੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਵਿਚ ਹਲਚਲ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪਾਠਕਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦਰਜਨਾਂ ਆਉਂਦੇ ਪੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਗਤੀ ਤੇਜ ਅਤੇ ਹੌਸਲਾ ਹੋਰ ਬੁਲੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੁੱਕ ਸਟਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹਰ ਨਵੇਂ ਅੰਕ ਨਾਲ ਮੰਗ ਵਧਣ ਲੱਗੀ। ਪਰ ਕੁਝ ਹੀ ਅੰਕਾਂ ਬਾਅਦ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਬੁੱਕ ਸਟਾਲਾਂ ਤਾਂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਚੱਟਾਨਾਂ ਹਨ ਜੋ ਹਰ ਬੇੜੀ ਅਤੇ ਜਹਾਜ ਨੂੰ ਡੋਬਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਵੱਟੇ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਾਰ ਵਾਰ ਮੰਗਣ 'ਤੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਸੌ-ਸੌ ਪਰਚੇ ਵੀ ਮੰਗਵਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਬੇੜੀ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪਰਾਂ ਦੀ ਲੰਘਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
    ਪਰਚੇ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬੜੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਬਗ਼ੈਰ ਸੋਚੇ ਸਮਝੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪੈਰ ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਕੁੱਝ ਹੀ ਅੰਕਾਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਰਚੇ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਲਈ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸਾਧਨ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹ ਗੱਲ ਪੱਕੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ਕਿ ਪੈਸਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਰਚਾ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਅਗਲੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਬਗ਼ੈਰ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਦੇ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਦੇ ਬਲਬੂਤੇ 'ਅਣੂ' ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਸਦਕੇ ਇਹ ਅੱਜ ਚਾਲੀ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤਹਿ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। 'ਅਣੂ' ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਸਿਕ ਫਿਰ ਦੋ-ਮਾਸਿਕ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤ੍ਰੈ-ਮਾਸਿਕ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਹੈ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ।
     ਇੱਕ ਗੱਲ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਦੱਸਣੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅਣੂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਵਿਚ ਕਲਕੱਤੇ ਦੀ ਸਕਿਓਰਟੀ ਪ੍ਰੈਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਸਹਿਕਾਰੀ ਪ੍ਰੈਸ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਮਰਹੂਮ ਪੁਰਦਮਨ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ (ਜਸਵੰਤ ਪ੍ਰਿੰਟਰਜ਼, ਲੁਧਿਆਣਾ) ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਸਲਾਹੁਣਯੋਗ ਹੈ। ਜਨਮੇਜਾ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ ਦਾ ਇਸ ਦੀ ਛਪਾਈ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਅਣੂ ਦਾ ਰੰਗਦਾਰ ਟਾਈਟਲ (ਲੈਟਰ ਪ੍ਰੈਸ ਤੇ) ਉਸ ਦੀ ਕਾਢ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਛਪਾਈ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਂਵਾਰੀ ਉਸ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉਪਰ ਹੈ। ਜੇ ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਛਪਾਈ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਾਰਨ ਅਣੂ ਬੰਦ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਹਿ ਦਿਲੋਂ ਧੰਨਵਾਦੀ ਹਾਂ।
   ਇਹ ਸਾਲ ਅਣੂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਦਾ ਚਾਲੀਵਾਂ ਵਰ੍ਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਅਸੀਂ ਅਣੂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਚਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਕ (ਦਹਾਕੇਵਾਰ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਹਰ ਅੰਕ ਵਿਚ ਇਕ ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਦਾ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੱਤਰ ਵੀ ਛਾਪ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੁ ਪਿਛਲੇ ਚਾਲੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਅੰਕ ਜਾਰੀ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਅਗਲੇ ਦੋ ਅੰਕ ਤਿਆਰੀ ਅਧੀਨ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਂਭਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਵੀ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਜੁ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਆਰੰਭ, ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਪੜਾਅ ਤੱਕ ਮੁਲਅੰਕਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਗਤ ਤੇ ਵਿਧਾਗਤ ਤਬਦੀਲੀਆਂ, ਝੁਕਾ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਇਕ ਲੜੀ ਵਿਚ ਪਰੋਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
      ਸਾਡਾ ਇਹ ਯਤਨ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਆਰੰਭ, ਵਿਕਾਸ, ਅਜੋਕੇ ਦੌਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ ਬਣਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਪੜਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵੇਗਾ। ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਖੋਜੀਆਂ ਲਈ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਣ, ਸਮਝਣ, ਬਦਲਦੇ ਝੁਕਾਵਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਧਾਗਤ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਖਾਰ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਨ ਲਈ ਠੋਸ ਸਮੱਗਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਹੋਵੇਗੀ।
      ਅੱਜ 'ਅਣੂ' ਰੂਪੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਅਡੋਲ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਤੂਫ਼ਾਨਾਂ, ਮੌਸਮਾਂ ਅਤੇ ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਅਸੀਂ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਤੋਂ ਲਾਭ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ, ਹੌਸਲੇ, ਨਿਰੰਤਰਤਾ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸਤੁੰਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵਲ ਵਧ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਕਠਿਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਤਹਿ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨਰੋਏ ਸਾਹਿਤਕ ਚੱਪੂਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਭਾਵੇਂ ਹੌਲੀ ਹੀ ਸਹੀ, ਮੰਜ਼ਿਲ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਲ ਨਿਰੰਤਰ ਵਧ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਲਈ ਪਾਠਕਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਖੋਜੀਆਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਹੌਸਲੇ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੰਝ ਹੀ ਭਵਿੱਖੀ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਆਸ ਨਾਲ ਅਨੰਦਮਈ ਸਫ਼ਰ ਤਹਿ ਕਰਦੇ ਰਹਾਂਗੇ।
 

-ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੈਲੇ, ਸੰਪਾਦਕ ਅਣੂ